Hiệp hội Quyền Sao chép Việt Nam (VIETRRO), với sự hỗ trợ tích cực từ Cục bản quyền tác giả (COV) đã và đang đóng vai trò quan trọng trong việc tư vấn và hỗ trợ triển khai Hiệp ước Marrakesh tại Việt Nam, một nỗ lực nhằm thúc đẩy quyền tiếp cận các tác phẩm được xuất bản cho người khiếm thị, người khuyết tật về thị giác hoặc các dạng khuyết tật in ấn khác. Với sứ mệnh bảo vệ quyền tác giả và thúc đẩy sáng tạo, sự tham gia của VIETRRO không chỉ góp phần hoàn thiện khung pháp lý mà còn mở ra cơ hội tiếp cận tri thức bình đẳng cho hàng triệu người khuyết tật tại Việt Nam.
Hiệp Ước Marrakesh – Cánh Cửa Cho Người Khuyết Tật
Hiệp ước Marrakesh, được thông qua vào năm 2013 bởi Tổ chức Sở hữu Trí tuệ Thế giới (WIPO), là hiệp ước quốc tế đầu tiên tập trung vào các nguyên tắc nhân quyền trong lĩnh vực bản quyền. Mục tiêu chính của hiệp ước là giải quyết “nạn đói sách” – tình trạng thiếu hụt nghiêm trọng các tài liệu ở định dạng dễ tiếp cận như chữ nổi, sách nói hoặc sách điện tử dành cho người khiếm thị và người khuyết tật in ấn. Hiệp ước cho phép sản xuất, phân phối, xuất khẩu và nhập khẩu các bản sao ở định dạng dễ tiếp cận mà không cần xin phép chủ sở hữu quyền tác giả, qua đó thúc đẩy sự hòa nhập và bình đẳng trong tiếp cận tri thức.
Tại Việt Nam, theo bà Đinh Việt Anh, Phó Chủ tịch Hội Người Mù Việt Nam, chỉ khoảng 1% sách được xuất bản ở các nước phát triển được chuyển đổi sang định dạng dễ tiếp cận. Tình trạng này càng nghiêm trọng hơn tại Việt Nam, nơi hơn 1 triệu người khiếm thị và hàng triệu người khuyết tật khác đang đối mặt với rào cản lớn trong giáo dục, việc làm và phát triển cá nhân do thiếu tài liệu phù hợp. Việc tham gia Hiệp ước Marrakesh là cơ hội để Việt Nam cải thiện tình trạng này, và VIETRRO đã đóng vai trò tích cực trong quá trình tư vấn triển khai.
Vai Trò Tư Vấn Của VIETRRO Trong Thực Hiện Hiệp Ước Marrakesh
Được thành lập vào năm 2010, VIETRRO là tổ chức quản lý tập thể quyền sao chép tại Việt Nam, đại diện cho các tác giả và chủ sở hữu quyền tác giả. Với kinh nghiệm trong lĩnh vực bảo vệ bản quyền, VIETRRO đã tham gia tư vấn cho các cơ quan chức năng, đặc biệt là Cục Bản quyền Tác giả thuộc Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, nhằm xây dựng khung pháp lý phù hợp với Hiệp ước Marrakesh.
Cụ thể, VIETRRO đã hỗ trợ trong các hoạt động sau:
-
Phổ biến nội dung Hiệp ước: VIETRRO phối hợp tổ chức các hội thảo và chương trình đào tạo nhằm nâng cao nhận thức về Hiệp ước Marrakesh, như hội thảo tại TP. Hồ Chí Minh vào ngày 12 tháng 9 năm 2023. Các sự kiện này giúp truyền tải thông tin đến các tổ chức, thư viện, và cộng đồng người khuyết tật về lợi ích của hiệp ước.
-
Hoàn thiện quy định pháp luật: VIETRRO tư vấn về việc sửa đổi và bổ sung các quy định liên quan đến quyền tác giả và quyền liên quan trong Luật Sở hữu trí tuệ Việt Nam, đảm bảo phù hợp với các điều khoản của Hiệp ước Marrakesh. Điều này bao gồm quy định về ngoại lệ bản quyền cho phép chuyển đổi và chia sẻ tài liệu ở định dạng dễ tiếp cận.
-
Hỗ trợ kỹ thuật và kết nối quốc tế: VIETRRO hợp tác với các tổ chức quốc tế như WIPO và các hiệp hội bản quyền khu vực để chia sẻ kinh nghiệm và chuẩn bị điều kiện kỹ thuật cho việc chuyển đổi, xuất nhập khẩu các bản sao dễ tiếp cận. Điều này đảm bảo rằng Việt Nam có thể tham gia vào mạng lưới toàn cầu về chia sẻ tài liệu cho người khuyết tật.
Sự tham gia của VIETRRO đã góp phần quan trọng vào việc Việt Nam chính thức nộp văn kiện tham gia Hiệp ước Marrakesh cho Tổng Giám đốc WIPO Daren Tang, đánh dấu bước tiến trong cam kết bảo vệ quyền của người khuyết tật.
Ý Nghĩa Của Sự Tham Gia Của VIETRRO
Sự tham gia của VIETRRO trong việc tư vấn thực hiện Hiệp ước Marrakesh không chỉ thể hiện vai trò của tổ chức trong lĩnh vực bản quyền mà còn khẳng định cam kết của Việt Nam đối với các giá trị nhân quyền và hòa nhập xã hội. Theo bà Phạm Thị Kim Oanh, Phó Cục trưởng Cục Bản quyền Tác giả, việc triển khai hiệp ước sẽ giúp người khuyết tật tiếp cận đa dạng hơn các ấn phẩm, từ đó nâng cao cơ hội học tập, làm việc và phát triển bản thân.
Hơn nữa, VIETRRO đã góp phần xây dựng cầu nối giữa các bên liên quan, bao gồm chính phủ, tổ chức phi chính phủ, thư viện và cộng đồng người khuyết tật. Sự hợp tác này không chỉ thúc đẩy việc sản xuất tài liệu dễ tiếp cận trong nước mà còn mở ra cơ hội nhập khẩu các tài liệu từ các quốc gia thành viên khác của hiệp ước, làm phong phú thêm nguồn tài nguyên tri thức cho người khuyết tật tại Việt Nam.
Thách Thức Và Hướng Đi Tương Lai
Mặc dù đã đạt được nhiều tiến bộ, việc triển khai Hiệp ước Marrakesh tại Việt Nam vẫn đối mặt với một số thách thức, như thiếu nguồn lực kỹ thuật để chuyển đổi tài liệu, nhận thức hạn chế về bản quyền trong cộng đồng, và sự phối hợp chưa đồng bộ giữa các cơ quan liên quan. Để vượt qua những rào cản này, VIETRRO cần tiếp tục:
-
Đẩy mạnh đào tạo và nâng cao năng lực cho các tổ chức, thư viện và cá nhân tham gia sản xuất tài liệu dễ tiếp cận.
-
Tăng cường hợp tác quốc tế để học hỏi kinh nghiệm và tiếp cận công nghệ chuyển đổi tài liệu tiên tiến.
-
Phối hợp với các tổ chức như Hội Người Mù Việt Nam để đảm bảo rằng các chính sách được triển khai đáp ứng đúng nhu cầu thực tế của người khuyết tật.
Kết Luận
Sự tham gia tư vấn của VIETRRO trong việc thực hiện Hiệp ước Marrakesh tại Việt Nam là một bước tiến quan trọng, không chỉ trong việc bảo vệ quyền tác giả mà còn trong việc thúc đẩy quyền tiếp cận tri thức cho người khuyết tật. Với vai trò cầu nối giữa pháp luật, công nghệ và cộng đồng, VIETRRO đang góp phần xây dựng một xã hội hòa nhập hơn, nơi không ai bị bỏ lại phía sau. Trong bối cảnh Việt Nam ngày càng hội nhập với các tiêu chuẩn quốc tế về quyền con người, những nỗ lực của VIETRRO sẽ tiếp tục là động lực để thúc đẩy sự phát triển bền vững và công bằng trong lĩnh vực văn hóa và tri thức.