Trong bối cảnh vi phạm bản quyền, đặc biệt là sao chép trái phép, vẫn là vấn đề nhức nhối tại Việt Nam, Hiệp hội Quyền Sao chép Việt Nam (VIETRRO) ra đời và hoạt động như một cầu nối quan trọng giữa người sáng tạo và người sử dụng tác phẩm. Với vai trò tổ chức đại diện tập thể, VIETRRO không chỉ bảo vệ quyền lợi của tác giả mà còn góp phần xây dựng một môi trường tôn trọng bản quyền tại Việt Nam. Vậy, VIETRRO hoạt động ra sao, lịch sử hình thành như thế nào, và cơ chế thu – phân phối tiền bản quyền sao chép được thực hiện thế nào?
Lịch sử hình thành và hoạt động của VIETRRO
VIETRRO chính thức được thành lập vào ngày 29/3/2010 theo Quyết định số 260/QĐ-BNV của Bộ trưởng Bộ Nội vụ, đánh dấu một bước ngoặt trong việc quản lý tập thể quyền sao chép tại Việt Nam. Trước đó, vào năm 2009, Ban Vận động thành lập Hiệp hội đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận, với sự dẫn dắt của ông Nguyễn Kiểm – nguyên Cục trưởng Cục Xuất bản. Đại hội thành lập diễn ra ngày 21/5/2010, bầu ra Ban Chấp hành nhiệm kỳ I (2010-2015) do ông Hồ Ngọc Đại làm Chủ tịch, với các nhiệm kỳ tiếp theo, chủ tịch do ông Hoàng Trọng Quang làm chủ tịch. Sự ra đời của VIETRRO nhận được sự hỗ trợ kỹ thuật và tài chính từ tổ chức NORCODE (Na Uy) và Liên đoàn Quốc tế các Tổ chức Quyền Sao chép (IFRRO), thể hiện nỗ lực của Việt Nam trong việc hội nhập quốc tế về sở hữu trí tuệ.
Là tổ chức phi chính phủ hoạt động theo nguyên tắc phi lợi nhuận, tự nguyện và tự quản, VIETRRO đại diện cho các tác giả, chủ sở hữu quyền trong việc quản lý quyền sao chép – một lĩnh vực trước đó chưa được chú trọng tại Việt Nam, dù đã có các tổ chức quản lý tập thể trong âm nhạc và văn học. Hiệp hội hoạt động theo Điều lệ được phê duyệt năm 2011, dưới sự quản lý nhà nước của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, với mục tiêu khai thác giá trị kinh tế từ các tác phẩm được sao chép hợp pháp, đồng thời phổ biến các giá trị văn hóa, khoa học đến cộng đồng.
Cơ chế thu và phân phối tiền bản quyền sao chép
Cơ chế thu và phân phối tiền bản quyền sao chép của VIETRRO được xây dựng dựa trên Luật Sở hữu trí tuệ Việt Nam, đặc biệt là Điều 56, quy định về tổ chức đại diện tập thể quyền tác giả. VIETRRO thay mặt các hội viên theo dõi hoạt động sao chép tác phẩm (bao gồm sao chụp vật lý và sao chép số trên Internet), xác định tác phẩm nào được sử dụng, ai sử dụng, ở đâu, khi nào và với mục đích gì. Từ đó, Hiệp hội cấp phép sử dụng hợp pháp, thu tiền thù lao từ các tổ chức, cá nhân khai thác tác phẩm và phân phối lại cho chủ sở hữu quyền dựa trên mức độ sử dụng thực tế.
Đơn vị trực thuộc VIETRRO – Trung tâm Pháp luật và Tác quyền (Lecoce) – đóng vai trò quan trọng trong việc thực thi, thu và phân chia tiền bản quyền sao chép theo quy định pháp luật. Lecoce không chỉ hỗ trợ tư vấn pháp lý, đăng ký bảo hộ mà còn đảm nhận nhiệm vụ giám sát, đàm phán với các bên sử dụng tác phẩm và thực hiện phân phối minh bạch. Quy trình này nhằm đảm bảo rằng các tác giả nhận được thù lao tương xứng với giá trị kinh tế mà tác phẩm của họ mang lại, đồng thời tạo điều kiện cho người sử dụng tiếp cận tác phẩm một cách hợp pháp với chi phí hợp lý.
Thách thức và triển vọng
Dù đã đạt được những kết quả nhất định, hoạt động của VIETRRO và Lecoce vẫn đối mặt với nhiều thách thức. Việc sao chép trái phép, đặc biệt trên môi trường số, diễn ra tinh vi và khó kiểm soát, đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ hơn với các cơ quan chức năng và nâng cao nhận thức cộng đồng. Tuy nhiên, với sự hỗ trợ từ các tổ chức quốc tế và khung pháp lý ngày càng hoàn thiện, VIETRRO đang từng bước khẳng định vai trò của mình trong việc bảo vệ quyền sao chép tại Việt Nam.
Kết luận
Hiệp hội Quyền Sao chép Việt Nam (VIETRRO), cùng với Trung tâm Pháp luật và Tác quyền (Lecoce), không chỉ là tổ chức bảo vệ quyền lợi của các tác giả mà còn là nhân tố thúc đẩy văn hóa tôn trọng bản quyền. Từ lịch sử hình thành đầy nỗ lực đến cơ chế thu – phân phối tiền bản quyền minh bạch, VIETRRO đang góp phần xây dựng một hệ sinh thái sở hữu trí tuệ công bằng và bền vững. Trong tương lai, sự phát triển của Hiệp hội sẽ phụ thuộc vào sự đồng hành của cộng đồng và hiệu quả thực thi pháp luật, để bản quyền không chỉ là khái niệm trên giấy mà trở thành giá trị thực tiễn trong đời sống.